- Global Voices Қазақша қазақ - https://kk.globalvoices.org -

Үмітсіздік сезімі. Түркиядағы босқын ұйғырмен сұхбат

Категориялар: Қытай, Түркия, Адам Құқықтары, Азаматтық журналистика, Білім, Босқындар, Дін, Интернет активизм, Сөз бостандығы, Халықаралық қатынастар, Цензура, Эмиграция және Иммиграция

Ершат Абдулехеттің суреті. Суретте қызыл айдаһар Қытай үкіметінің символы, ал тақиялы ер адам тәуелсіз Шығыс Түркістан [1] [орыс] үшін қозғалысты символы болып келеді. Автордың рұқсатымен қолданылған.

Автордың жеке басы қауіпсіздік мақсатында тұлғасы ашылмады

2017 жылдан бастап, [2] [ағылш] Қытайда тұратын ұйғыр қауымдастығы үкімет тарапынан мақсатты және жапатарғамай қуғын-сүргінге тап болған. Осы нәсілдік және діни саясат Қытайдан көшуге қабілетті жас ұйғырлардың Мысыр, Түркия [3] [ағылш] және Малайзия сияқты басқа мұсылман елдерінде қоныс аударуына әкелді.

Қытайдың Батысындағы Шыңжаң провинциясында тұратын 11 миллион ұйғыр [4] Қытай лидері Си Цзиньпин 2012 жылы билікке келген кезде Бейжің тарапынан жүйелі түрде нысанаға алынды. Қытай мемлекетінің негізгі дискурсында және үкіметтің мәлімдемелері мен бұқаралық ақпарат құралдарында “Отан сепаратистері” [5] [ағылш] немесе “террористер” [6] [ағылш] ретінде бейнеленген ұйғырлар өздерінің негізгі адам құқықтарынан [7] [ағылш], соның ішінде дін, қозғалыс және ана тілінің берілу бостандығынан айырылды.

Ұйғырларды қудалау әр түрлі формада іске асырылады. Көбінесе оларды 10 жылдан астам ауыр үкімдермен түрмеге қамайды, ал соңғы уақытта интернациялық лагерьлерде жібереді. Осындай лагерьлерде әртүрлі дәлелдер мен ақпарат көздері бойынша 1 миллионнан астам [7] [ағылш] ұйғыр, сондай-ақ басқа да мұсылман халықтары бар. Қытай “кәсіптік оқыту орталықтары” ретінде ұсынып жатқан интернациялық лагерьлердің құпиялығын ескере отырып, нақты сандарды білу қиын, бірақ жүздеген және мыңдаған [8] [ағылш] адамдар сол жерде қайтыс болған деп есептеледі. Толығырақ ақпарат Шыңжаң құрбандарының деректер базасында [9] [ағылш] қол жетімді.

Global Voices Шыңжаңдағы Такла-Макан шөлінің жанында орналасқан Хотан қаласында дүниеге келген 22 жастағы тұрғыны Абдулехет Ершатпен сұхбат жүргізді. Қазір Ершат Түркияда босқын ретінде қоныс аударған, ал оның әкесі мен ағасы Қытайда 18 және 10 жылға бас бостандығынан айырылды. Ершат Қытайға орала алмайды, өйткені ол Мысырда оқыған. Мысыр мемелекетін Қытай үкіметі  26 елдің тізіміне енгізді. Бұл мемлекеттерге саяхаттауға, бизнеспен айналысуға немесе шетелде оқуға барған кез-келген ұйғыр Қытайға оралғанда заң алдында жауап беріп, жиі қудаланып, кейде түрмеге жабылады немесе лагерьлерге жіберіледі.

Сұхбат ұйғыр тілінде телефон арқылы жүргізілді және ықшамдық үшін редакцияланды.

Global Voices (GV): Неліктен Мысырға барудыңыз?

Ershat Abdul'ehed (EA): I just wanted to learn more about my religion, Islam. My plan was to study and then go back home. When I went to Egypt for studies in 2015, there was absolutely nothing illegal about doing such a thing. My father Abdul’ehed Jume, accompanied me to Egypt to get settled, and then returned home to Hotan, in Xinjiang, where he was running a successful business selling car parts. My older brother, Abubekir Abdul’ehed, was also working in the family business. In February 2016, Abubekir came to Egypt to visit me for two weeks.

Абдулехет Ершат: Өз дінім, ислам туралы көбірек білгім келген. Менің жоспарым сол мемлекетте үйреніп, үйге оралу болатын. Мен 2015 жылы Египетке оқуға барған кезде, бұл іс заңға қарсы да болмаған. Менің әкем Абдулехет Джуме мені Мысырға жұмысқа тұрғызып, Шыңжандағы Хотан қаласындағы үйіне оралды. Сол жерде ол автокөлік бөлшектерін сатып жүрген болатын. Менің ағам Абдулехет Абубекир те отбасылық бизнесте жұмыс істеді. 2016 жылдың ақпан айында ағам Мысырға маған екі аптаға қонаққа келген болатын.

Global Voices (GV):  Олармен қазір не болған?

EA: Both got arrested in early 2017, but we never got any information about the reason for that arrest, so I just have my own theory. The only reason I can think of, is that my father is punished for sending me to study in Egypt. And for my brother – that he went to Egypt to visit me. Plus, the Chinese authorities have targeted many wealthy and successful Uyghurs [10] in recent years, and my father is one of them. All my family knows is that both are held in a prison in Ürümqi [11] [the capital of Xinjiang region]. We have no news about their health status or about their charges, and I am particularly worried about my brother because just a month before his arrest, he went through kidney surgery.

Абдулехет Ершат: Екеуі де 2017 жылдың басында қамауға алынды, бірақ біз түрмеге отырғызу себебі туралы ешқандай ақпарат алған жоқпыз, сондықтан менің өзімнің теориям бар. Менің пікірімше, әкемнің мені Мысырға оқуға жібергені үшін менің, ал менің ағам сол Мысырға маған қонаққа барғаны үшін жазаланған. Сонымен қатар, қытай үкіметі соңғы жылдары көптеген бай және табысты ұйғырларды [10] [ағылш] нысанаға алды, ал менің әкем солардың бірі. Бүкіл отбасым олардың екеуінің де Үрімжі түрмесінде қамалғаны туралы біледі. Бізде олардың денсаулығы немесе олардың қылмыстары туралы ешқандай жаңалық жоқ. Мен ағам туралы қатты алаңдаймын, өйткені ол қамауға алынғанға дейін бір ай бұрын бүйрек операциясын жасаған.

Global Voices (GV): Шыңжаңдағы туыстарыңызбен не арқылы байланысты ұстайсыз?

EA: I am completely cut off now. My relatives deleted us from their Wechat [12] accounts [the main social media app in China], and in the current situation I am also worried that they will get some kind of retaliation from the authorities if I try to contact them. In June 2017, I moved with my mother and sister, who had been visiting me, from Egypt to Turkey, This is the only family I am in touch with now.

Абдулехет Ершат: Қазір мен олармен мүлдем байланысымды үздім. Олар мені Wechat [13] [орыс] аккаунттарынан (Қытайдағы негізгі әлеуметтік желі) алып тастады, және қазір, егер Мен олармен байланысуға тырыссам, олар үкіметтен кері соққы алады деп қорқамын. 2017 жылдың маусымында Мен анаммен және әпкеммен бірге көшіп келдім, олар менмен бірге Мысырдан Түркияға қоныс аударған. Олан мен үшін байланысуға мүмкіндік бар жалғыз отбасы.

Global Voices (GV): Түркиядағы жаңа өміріңіз қалай?

EA:  Here I am studying sociology, but I find it very hard to perform. Many Uyghur students in Turkey face a similar situation: we are deeply affected by the fact we are being separated from our parents, and are not able to contact them. We are living in a nightmare. We are constantly worried and feel hopelessness. It’s really difficult to focus on our studies in a situation like this. To me, the future looks very dark, and it’s not possible for me to lead a normal life.

Абдулехет ЕршатОсы жерде әлеуметтануды оқып жатырмын, бірақ мен оның қиын екенін көрдім. Түркиядағы көптеген ұйғыр студенттері осындай жағдайға тап болып жатыр. Біз ата-анадан бөлек екендігімізді терең сезінеміз және олармен байланыса алмаймыз. Біз қорқынышта өмір сүреміз. Үнемі уайымдап, үмітсіздікті ғана сезінеміз. Мұндай жағдайда оқуға көңіл бөлу өте қиын. Мен үшін болашағым жабыраңқы боп көрінеді, сондықтан кәдімгі өмірге қайта оралу мүмкін емес.

Қытайда Рамазан мерекесін бейнелейтін Ершат Абдулехеттің суреті. Автор рұқсатымен қолданылады.

Global Voices (GV): Сіз ұйғырлар үшін активист болуды қалай шештіңіз?

EA: Following the initial shock and despair after learning about the arrests of my father and my brother, I didn’t know what to do. I just hoped that what really had happened wasn’t true. After two years passed without any news from them, I wanted to make a video testimony for them. But my mother stopped me. She was afraid that I would make the situation worse for them. But by 2020, we still had no news, so she agreed to let me do it. I have since posted some videos. Besides I started drawing caricatures as another way to draw attention.

Абдулехет Ершат: Әкем мен ағам тұтқындау туралы білгеннен кейін алғашқы күйзеліс пен үмітсіздіктен соң, мен не істеу керектігін білмедім. Бұның бәрі өтірік деп үміттендім. Екі жыл өткеннен соң, олардан ешқандай жаңалық болмағандықтан, мен олар үшін бейне куәлік жасағым келді. Бірақ анам мені тоқтатты. Ол мен олардың жағдайын нашарлатамын деп қорықты. Бірақ 2020 жылға қарай бізде әлі жаңалық болған жоқ, сондықтан ол маған рұқсат берген. Содан бері мен бірнеше бейнероликтерді жаздым. Сонымен қатар, мен назар аударудың тағы бір тәсілі ретінде карикатуралар сала бастадым.

Осы жерже Ершаттың туыстарын YouTube-те босату жөніндегі өтініштердің [14] [ағылш] бірі:

Global Voices қауымдастығы біздің мүшелеріміздің қауіпсіздігіне мән береді. Біз осы адамның қауіпсіздігін қорғау үшін осы мақала авторының атын жазбадық.